Urlop opiekuńczy czy opieka nad dzieckiem? Jak korzystać z dodatkowych dni wolnych?

Urlop opiekuńczy, dni przeznaczone na opiekę nad dzieckiem lub zwolnienie z powodu siły wyższej można wykorzystać w przypadku wydarzeń wymagających pilnego wyjścia z pracy – wynika z wyjaśnień Państwowej Inspekcji Pracy. Każde z tych uprawnień udzielane jest na innych zasadach. Maksymalnie można skorzystać z dziewięciu dni wolnych od pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy wskazała, że wśród uprawnień pracowniczych jest możliwość opuszczenia miejsca pracy w trybie pilnym na podstawie trzech różnych przepisów. Chodzi o zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej, urlop opiekuńczy lub zwolnienie na opiekę nad dzieckiem. To ostatnie uprawnienie przysługuje tylko rodzicom wychowującym dziecko, które nie przekroczyło 14 lat. 

Siła wyższa

Jak wyjaśniła PIP, możliwość opuszczenia pracy w trybie pilnym z powodu siły wyższej uregulowana jest art. 148¹ Kodeksu pracy, który uprawnia pracownika do zwolnienia od wykonywania pracy z powodu pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem wymagających natychmiastowej obecności pracownika.

„Nie na każde wyjście z pracy można wziąć tzw. zwolnienie z powodu siły wyższej. Pracownik może z niego skorzystać, jeżeli zdarzenie jest nagłe, nie dało się go przewidzieć i na które nie miał on żadnego wpływu ani nie mógł mu zapobiec. To może być zasłabnięcie żony w pracy czy groźny upadek dziecka podczas lekcji wychowania fizycznego” – wskazał cytowany w komunikacie PIP  Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.

Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej przysługuje w wymiarze dwóch dni lub 16 godzin w roku i  można z niego skorzystać na cały dzień roboczy albo w godzinach. 

„Sposób korzystania z tego zwolnienia – w dniach czy godzinach – pracownik wskazuje w pierwszym składanym w tej sprawie wniosku w danym roku. Jeśli więc w 2025 r. brał już zwolnienie z powodu siły wyższej deklarując, że chce korzystać z tego uprawnienia w dniach, a pojawi się potrzeba kolejnego zwolnienia od pracy w tym roku, nie może już wnioskować o udzielenie go na kilka godzin. Warto więc przemyśleć tę decyzję już przy pierwszym wniosku w roku” – wyjaśnił Stanecki.

W przypadku niepełnego wymiaru czasu pracy liczba godzin zwolnienia powinna być zmniejszona proporcjonalnie do części etatu.

„Wniosek o zwolnienie z powodu siły wyższej można złożyć w dowolnej formie. Pracownik może więc poprosić o nie bezpośrednio, wysłać sms lub maila albo zadzwonić. Powinien przy tym uzasadnić potrzebę zwolnienia z pracy, ale nie musi wchodzić w szczegóły i nie ma obowiązku dokumentowania potrzeby korzystania z wolnego. Pracodawca nie może tego od niego wymagać” – wskazała PIP.

Za czas zwolnienia z powodu siły wyższej pracownikowi przysługuje połowa wynagrodzenia.

Opieka nad dzieckiem

Uprawnienie związane z opieką nad dzieckiem przysługuje również w wymiarze 16 godzin lub dwóch dni i tu również od decyzji pracownika zależy czy opieka będzie sprawowana w wymiarze godzinowym. 

Ten rodzaj zwolnienia od pracy został uregulowany w art. 188 Kodeksu pracy i przysługuje tylko rodzicom wychowującym dziecko do lat 14. Wymiar czasu przeznaczonego na opiekę jest stały, niezależnie od liczby dzieci. 

„ Art. 189¹ mówi, że jeśli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka/dzieci są zatrudnieni, z opieki może korzystać tylko jedno z nich. Nie oznacza to co prawda, że rodzice nie mogą rozdysponować między siebie tego zwolnienia – mogą oni bowiem zdecydować, że każde z nich skorzysta z części tego uprawnienia (np. w wymiarze jednego dnia, byle nie w tym samym czasie). Jednak łącznie ich zwolnienie od pracy na opiekę nie może trwać dłużej niż 2 dni lub 16 godzin w danym roku” – wyjaśniła PIP.

Za zwolnienie od pracy przeznaczone na opiekę nad dzieckiem pracownikowi przysługuje pełne wynagrodzenie.

Urlop opiekuńczy

Z urlopu opiekuńczego pracownik może skorzystać na podstawie art. 173¹ § 1 Kodeksu pracy, gdy musi zapewnić osobistą opiekę osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym wymagającej znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych. Zgodnie z tym przepisem, za członka rodziny uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.

„Wniosek o ten urlop pracownik musi złożyć – w postaci papierowej lub elektronicznej – w terminie nie krótszym niż dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego uprawnienia” – wskazała PIP.

Urlop opiekuńczy jest bezpłatny i przysługuje w wymiarze pięciu dni rocznie. Okres urlopu opiekuńczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Wymiar każdego z uprawnień umożliwiających opuszczenie miejsca pracy w trybie pilnym określany jest na dany rok i w przypadku ich niewykorzystania nie przechodzi na kolejny. Oznacza to, że w danym roku kalendarzowym pracownik może skorzystać maksymalnie z dodatkowych dziewięciu dni wolnych, pod warunkiem spełnienia kryteriów określonych w Kodeksie pracy.

mr/